Przyjęta 12 marca Specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy reguluje m.in. możliwość zatrudniania osób, które przybyły do Polski w związku z trwającą tam wojną. Znaczna część zasad zatrudniania obywateli i obywatelek Ukrainy pozostaje jednak taka sama jak dla innych cudzoziemców przebywających legalnie na terytorium RP.
Określone w Specustawie zasady podejmowania pracy przez osoby, które przybyły do Polski z Ukrainy stosuje się do osób, które:
- przybyły do Polski w związku z prowadzonymi na Ukrainie działaniami wojennymi,
w okresie od 24 lutego 2022 r. do dnia, który zostanie określony w rozporządzeniu Rady Ministrów, - są obywatel(k)ami Ukrainy albo ich nieposiadającymi obywatelstwa Ukrainy małżonkami bądź najbliższą rodziną osób posiadających Kartę Polaka (art. 1 ust. 1 i 2, art. 2 ust. 1, 2 zd. 2 i ust. 3 Specustawy).
Specustawa została znowelizowana 26 marca, z mocą wsteczną od 24 lutego. Na mocy nowelizacji przepisami ustawy są objęte również osoby, które wjechały do Polski z Ukrainy przez inne państwa. Osoby te są objęte przepisami ustawy nawet jeżeli wyjechały z Ukrainy przed 24 lutego, o ile przybyły do Polski po tej dacie.
Na podstawie Specustawy mogą być zatrudniane także inne osoby, które są obywatelami Ukrainy i przebywają na terytorium RP legalnie (art. 22 ust. 1 pkt 1 Specustawy).
Uwaga: Pozostali cudzoziemcy, którzy przybyli do Polski w związku z toczącą się w Ukrainie wojną również mogą podejmować pracę, jeżeli ich pobyt w Polsce jest legalny (np. przebywają w Polsce na podstawie wizy lub w ramach ruchu bezwizowego). Zasady podejmowania przez nich pracy nie są jednak regulowane przepisami Specustawy – są takie same jak w przypadku innych cudzoziemców.
Osoby objęte Specustawą mogą być zatrudniane przez polskich pracodawców (art. 22 ust. 1 Specustawy). Co więcej, Specustawa umożliwia łatwiejsze zatrudnianie tych osób na określonych stanowiskach lub do wykonywania niektórych zawodów, takich jak:
pomoc nauczyciela (art. 57 Specustawy),
lekarz, lekarz dentysta, pielęgniarka lub położna (art. 63 ust. 1 i 64 ust. 1 Specustawy),
pracownik uczelni i innych jednostek naukowych (art. 46-48 ustawy)
Zatrudnienie osoby objętej Specustawą nie wymaga uzyskania zezwolenia na pracę ani otrzymania numeru PESEL. Specustawa wymaga od pracodawcy jedynie zawiadomienia powiatowego urzędu pracy o zatrudnieniu danego obywatela lub obywatelki Ukrainy.
Zawiadomienie składa się w terminie 14 dni od podjęcia pracy, do urzędu właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego praca.gov.plotwiera się w nowej karcie. W zawiadomieniu podaje się podstawowe dane identyfikacyjne pracodawcy i pracownika (m.in. imię, nazwisko, datę urodzenia, obywatelstwo, płeć, numer dokumentu tożsamości, PESEL – jeśli osoba go otrzymała), rodzaj zawartej umowy, stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy oraz miejsce wykonywanej pracy (art. 22 ust. 1-3 Specustawy).
Minister Rodziny i Polityki Społecznej może wydać rozporządzenie określające liczbę obywateli i obywatelek Ukrainy, które jeden pracodawca może zatrudnić w swoim zakładzie pracy, ustaloną w stosunku do liczby wszystkich zatrudnionych u niego osób (art. 22 ust. 8 Specustawy). Na razie Minister nie wydał jednak takiego rozporządzenia.
Specustawa legalizuje pobyt obywateli i obywatelek Ukrainy przez okres 18 miesięcy (tj. do sierpnia 2023 r.) i w tym okresie można zatrudniać ich na opisanych zasadach. Jeżeli pracodawca chce zatrudnić daną osobę na dłuższy okres czasu, osoba taka ma możliwość złożenia do wojewody wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy na zasadach określonych w ustawie o cudzoziemcach (art. 38 ust. 1-2 i 8 Specustawy).
Zezwolenia udziela się jednorazowo, na okres 3 lat, licząc od dnia wydania zezwolenia. Wniosek o udzielenie zezwolenia składa się zaś nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu do Polski (art. 38 ust. 3 i 7 Specustawy). Osoba, która otrzymała zezwolenie na pobyt czasowy również nie musi uzyskiwać zezwolenia na pracę (art. 39 Specustawy). Pozostałe zasady zatrudniania osób objętych Specustawą są takie same jak w przypadku innych cudzoziemców pracujących w Polsce. Osoby wykonujące pracę powinny być więc zatrudnione na podstawie umowie o pracę, a ich prawa i obowiązki regulowane są wtedy przez Kodeks Pracy (art. 1 Kodeksu Pracy). Zatrudnienie obywateli i obywatelek Ukrainy wymaga ubezpieczenia ich w ZUS. Zasady ubezpieczania są takie same jak w przypadku osób posiadających obywatelstwo polskie, a zgłoszenie pracownika/czki powinno być dokonane w terminie 7 dni od zawarcia umowy.
Również rozliczenie podatku dochodowego pracowników i pracowniczek z Ukrainy odbywa się na analogicznych zasadach jak w odniesieniu do osób z Polski – o ile są oni zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Pracodawca ma więc obowiązek zgłosić zawarcie umowy do urzędu skarbowego oraz odprowadzać miesięczne zaliczki na podatek PIT. Stawki podatku są takie same jak w przypadku pracowników i pracowniczek polskich. Właściwym urzędem skarbowym dla osób, które przyjechały z Ukrainy jest zaś jeden urząd skarbowy wyznaczony w każdym województwie do obsługi cudzoziemców (informację o właściwych urzędach w poszczególnych województwach można sprawdzić na stronach wojewódzkich Krajowej Administracji Skarbowej).
Obywatele i obywatelki Ukrainy wykonujący pracę w Polsce muszą być zatrudniani na podstawie umów o pracę, na zasadach określonych w Kodeksie Pracy. Jeżeli jednak dana osoba nie ma być pracownikiem, ale wykonać jednorazowe zlecenie lub dzieło na rzecz organizacji, organizacja może podpisać z taką osobą odpowiednią umowę cywilnoprawną. Tak samo jak w przypadku umów o pracę, aby zawrzeć umowę cywilnoprawną nie trzeba uzyskiwać zezwolenia na pracę ani numeru PESEL, pracodawca ma jednak obowiązek zawiadomienia o zawarciu umowy właściwego powiatowego urzędu pracy, w terminie 14 dni od podjęcia pracy. Składki ZUS od umów cywilnoprawnych odprowadzane są tak samo jak w przypadku obywateli i obywatelek polskich. Rozliczanie podatku dochodowego dla osób z Ukrainy zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych odbywa się jednak na innych zasadach niż tych dotyczących polskich podatników. Tak samo jak w przypadku innych cudzoziemców, zasady te są bardziej złożone i zależą od tego, czy dana osoba ma rezydencję podatkową w Polsce. Co do zasady, obywatele i obywatelki Ukrainy, którzy przyjechali do Polski w związku z wojną, będą jednak odprowadzać zryczałtowany podatek dochodowy ze stawką 20% oraz nie będą korzystać z ulg podatkowych przewidzianych dla polskich podatników.
https://publicystyka.ngo.pl/specustawa-o-pomocy-ukrainie-zasady-zatrudniania-obywateli-ukrainy